Ελευθερία ή περιορισμός; Τι κινητοποιεί τη δημιουργικότητα;

Σ' αυτό το ερώτημα πολλοί από εμάς θα απαντούσαν ότι για να αναδυθεί το δημιουργικό δυναμικό χρειάζεται ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, που αφήνει το άτομο ελεύθερο και ανεπηρέαστο να εκφραστεί. Όσο για το δημιουργικό έργο θα θεωρούσαν ότι όσο λιγότερες οι οδηγίες ή οι περιορισμοί, τόσο πιο πρωτότυπο το έργο. Άλλοι, ίσως σκεφτόμενοι τους καλλιτέχνες και τους επιστήμονες που μεγαλούργησαν σε πολύ αντίξοες κοινωνικοπολιτικές και ατομικές συνθήκες, που περιόριζαν σε μεγάλο βαθμό το είδος του δημιουργικού έργου που θα μπορούσε να παραχθεί, θα απαντούσαν το δεύτερο.

Η επιστημονική έρευνα έχει κυρίως υποστηρίξει τη σημασία ενός αν όχι διευκολυντικού, τουλάχιστον ανεκτικού περιβάλλοντος, όπου το άτομο αισθάνεται ελεύθερο να "παίξει" και να πειραματιστεί, χωρίς περιορισμούς που θεωρήθηκε ότι υπονομεύουν τη δημιουργικότητα και χωρίς το φόβο της αξιολόγησης. Ωστόσο, η εμπειρία από το χώρο της δημιουργικής τεχνολογίας http://www.businessweek.com/stories/2006-02-12/creativity-loves-constraints δείχνει ότι οι περιορισμοί συγκεκριμενοποιούν το πρόβλημα και αποτελούν προκλήσεις που, για να ξεπεραστούν, απαιτούν αντισυμβατικούς, δημιουργικούς τρόπους σκέψης. Κι εδώ, όμως, ισχύει το "παν μέτρον άριστον": χρειάζεται η σωστή δόση περιορισμών για να φουντώσει το δημιουργικό πάθος. Οι υπερβολικοί περιορισμοί οδηγούν σε απαισιοδοξία και απελπισία.

Νεότερες επιστημονικές έρευνες http://www.creativitypost.com/business/how_intelligent_constraints_drive_creativity  αποδεικνύουν ότι οι περιορισμοί παρακινούν τους ανθρώπους να ανοίξουν τους ορίζοντές τους και να δουν την ευρύτερη εικόνα κάνοντας συνδέσεις μεταξύ φαινομενικά ασύνδετων στοιχείων. Πρόκειται για μια ικανότητα που αποκαλείται "global processing" και αποτελεί γνώρισμα της δημιουργικότητας. Επιπλέον, τα γνωστικά αποτελέσματα αυτής της διαδικασίας εκτείνονται πέραν των αρχικών δοκιμασιών και σε άλλες δοκιμασίες στις οποίες συμμετέχει κανείς σε άλλη χρονική στιγμή.

Τα παραπάνω υποδεικνύουν ότι ο επιστημονικός ορισμός της δημιουργικότητας ως "της ικανότητας παραγωγής έργου πρωτότυπου και προσαρμοσμένου στους περιορισμούς της συγκεκριμένης κατάστασης" υποδηλώνει όχι μόνο μια σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ των τριών στοιχείων του ορισμού (δημιουργικότητα, πρωτοτυπία, περιορισμός), αλλά ενδεχομένως σε κάποιο βαθμό και μια σχέση αιτίας-αποτελέσματος μεταξύ του περιορισμού (σε σωστή δόση) και της πρωτοτυπίας.